شایعه در فضای مجازی
اگر درست به یاد داشته باشم اولین روزهایی که به اینترنت وصل شدم با شایعه در فضای مجازی هم آشنا شدم.
در حقیقت آن زمان شایعه ها بیشتر در ایمیل ها پخش می شدند. بعدها وبلاگ ها آمدند.
و در نهایت شبکه های اجتماعی و پیام رسان ها این مسئولیت بزرگ را بر عهده گرفتند.
از آن زمان شایعه ها همچنان از یک قانون خاص پیروی می کنند.
شاید نحوه گسترش آنها متفاوت شده باشد اما ساختارشان در نحوه تاثیر روی مخاطب تقریبا ثابت مانده است.
شایعه های فضای مجازی طراحی می شوند
شاید به نظر برسد که شایعات در فضای مجازی توسط افراد بیکار یا علاف تولید می شوند!
اما واقعا حقیقت این نیست! شایعات توسط انسانهای متخصص و با دانش طراحی می شوند.
طراحی شایعه یک کار کاملا فنی و تجاری است. یعنی برای سودآوری یا کسب قدرت ساخته می شود.
مثال شایعه شماره یک!
می دانیم که ماشین تندر 90 در دو کارخانه پارس خودرو و ایران خودرو تولید می شود.
اما اگر از مردم کوچه و بازار در مورد کیفیت این خودرو بپرسید نام یکی از کارخانه ها را به عنوان سازنده برتر این خودرو می شناسند.
در صورتی که کمپانی رنو به شدت بر روی کیفیت نهایی این خودرو ها نظارت دارد و از نظر این شرکت تفاوت قابل توجهی وجود ندارد.
البته به نظر می رسد که سازندگان شایعه بهتر بودن خودروی یک کارخانه در بازاریابی این محصول موفق بوده اند.
مثال شایعه شماره دو!
چندی پیش در شبکه های اجتماعی پیامی منتشر شد که تصویر آن را می بینید:
اگر به متن این شایعه نگاه کنید می بینید که از مردم خواسته شده فعلا سوسیس و کالباس و چیپس و پفک و نوشابه نخورند.
اما در حقیقت این شایعه توسط یک بازاریاب شرکت رقیب پپسی طراحی شده است!
در این شایعه از پیش زمینه ذهنی موجود در بین مردم در مورد مصرف سوسیس و کالباس استفاده شده است.
چون متحصصی که این متن را طراحی کرده است به خوبی می داند که مردم محال است دست از خوردن نوشابه بکشند!
بنابراین با زیرکی تمام سعی کرده مشتری هنگام حضور در مغازه برای خرید نوشابه، حداقل نوشابه پپسی نخرد!
می بینید که طراحان شایعات خیلی هوشمندانه عمل می کنند.
ویژگی شایعه ها در فضای مجازی چیست؟
شایعه در فضای مجازی تمام فاکتورها و مشخصات یک شایعه در فضای عادی را دارد.
اما در فضای مجازی شایعه ویژگی هایی دارد که باعث می شود بسیار قدرتمندتر و اثرگذارتر از شایعه های معمول باشد.
شایعه در فضای مجازی 4 ویژگی بزرگ دارد.
1- هویت آدمها در فضای مجازی نامعلوم است.
بنابراین افرادی می توانند کاملا ناشناس وارد فضای مجازی شوند شایعه ای را تولید کنند و سپس خارح شوند.
پس از مدتی شما با اخبار جعلی و پیامهای بدون منبعی روبرو می شوید که مشخص نیست از کجا شروع شده اند.
البته با انجام اقدامات پلیسی و ردیابی های پیچیده در فناوری اطلاعات تا حدی می توان به سر منشا های اصلی رسید.
2- فضای مجازی بسیار سریع است
از زمانی که شایعه طراحی و منتشر می شود تا زمانی که به دست هزاران می رسد چند دقیقه ای بیشتر طول نمی کشد.
در فضای مجازی هر کس برای اجرای ایده هایش می تواند از 24 ساعت روز و 7 روز هفته به طور کامل استفاده کند.
3- تعداد گیرندگان پیام، رشد بسیار زیادی دارد
شایعه ای که چند ثانیه پیش طراحی و تولید شده با قرار گرفتن در یک کانال خبری یا خانوادگی یا صنفی به سرعت نشر پیدا می کند.
مخاطبان شایعه در کمتر از یک دقیقه ممکن است به صدها هزار یا میلیونها نفر برسد!
4- هر گیرنده پیام، یک فرستنده پیام است!
اما این پایان ماجرا نیست. چون هر گیرنده پیام می تواند خود فرستنده این شایعه به دیگران باشد.
در فضای مجازی تعداد فرستندگان و باز ارسال کنندگان یک شایعه می تواند برگ برنده طراحی کننده شایعه در گسترش آن باشد.
میزان پخش شایعه در فضای مجازی چقدر است؟
میزان رواج شایعه ارتباط تنگاتنگی دارد با اهمیت آن موضوع و میزان مبهم بودن مطلب.
1- اهمیت موضوع
وقتی موضوع شایعه برای مردم از اهمیت بالایی برخوردار باشد آن شایعه زودتر رواج پیدا می کند.
مانند شایعاتی که در مورد سلامتی جامعه یا امنیت مردم هستند سریعتر منشر می شوند.
مثل شایعه در مورد وقوع زلزله در آینده نزدیک یا کمبود بنزین بر اثر اعتصاب یا خرما و چای آلوده به یک ویروس خطرناک!
در نظر داشته باشید که منظور از امنیت می تواند به غیر از امنیت جانی، امینت روانی یا امنیت مالی هم باشد.
شایعاتی که در مورد حمله تروریستی، تجاوز به کودکان یا ورشکست شدن یک بانک باشند ویروسی منتشر می شوند.
یعنی معمولا بدون در نظر گرفتن میزان ابهام گسترش می یابند.
دلیل این مطلب آن است که این موصوعات اهمیت و فوریت بسیار بالایی دارند.
2- ابهام در موضوع
دومین عاملی که می تواند باعث گسترش شایعه شود ابهام در شایعه است.
شایعاتی که در آن موضوع یا خبر بیان شده بدون تحلیل دقیق یا مستند آورده شده باشد.
البته ممکن است ارجاعاتی به یک خبر دیگر یا یک کتاب داده شده باشد اما این ارجاع دادن ها واقعی نیستند!
اگر بخواهیم میزان انتشار یک شایعه در فضای مجازی را با یک فرمول ساده نشان دهیم می توانیم بگوییم:
[alert type=”warning”]میزان انتشار شایعه = اهمیت موضوع برای مردم * ابهام در نحوه بیان یا انتقال مطلب[/alert]
6 سوال طلایی برای تشخیص شایعه در فضای مجازی
- منبع اصلی پیام کجاست؟
- واقعا چه کسی این حرف را زده است؟
- چرا این حرف زده شده است؟
- چرا الان این خبر منتشر شده است؟
- گوینده خبر چقدر اعتبار دارد؟
- چه کسانی در نشر این پیام سود می برند؟
در خانواده با شایعه در فضای مجازی چه کنیم؟
1- تقویت مهارت تفکر انتقادی در فضای مجازی
تفکر انتقادی به شما کمک می کند که هر مطلبی را بدون بررسی ابعاد آن قبول نکنید.
بسیاری از اوقات ما به صورت ناخوداگاه به آنچه با آن برخورد می کنیم فکر نمی کنیم.
اما در تفکر انتقادی یاد می گیریم که آگاهانه بیاندیشیم. یعنی بفهمیم چگونه فکر می کنیم.
تفکر انتقادی یعنی چطور سوال کنیم، شواهد را بررسی کنیم و بدون تعصب و غرض فکر کنیم.
پیشنهاد میکنم همین الان فیلم وبینار تفکر نقادانه در خانواده را ببینید.
2-استفاده منطقی از شبکه های اجتماعی
در خانواده سعی کنید برای استفاده از شبکه های مجازی دلیل داشته باشید.
فرض می کنیم شما در گروه خانوادگی حضور دارید تا تصاویر دورهمی و مهمانی ها را به اشتراک بگذارید.
حالا هر فعالیت دیگری در این گروه نباید توجه شما را جلب کند و به آن مشغول شوید.
چون این کارکرد، جزو اهداف حضور و استفاده شما در این گروه نیست.
از طرفی والدین باید خوشان در نحوه عضویت در گروه ها یا دنبال کردن صفحات اینستاگرام دقت و گزینش داشته باشند.
3- مجهز شدن همه افراد به سواد رسانه ای
از طرف سازمان یونسکو یکی سواد هایی که باید در عصر حاضر به آن تسلط داشته باشیم سواد رسانه است.
اگر شما سواد رسانه ای داشته باشید می توانید تکنیک های استفاده در پیام را تشخیص داده و در دام شایعه در فضای مجازی نیافتید.
هر کدام از ما نیز با دوباره انتشار ندادن پیامی که شایعه است قطع کننده زنجیره انتشار آن می شویم.
شایعه در فضای مجازی هیچوقت تمام نمی شود اما با یادگرفتن سواد رسانه می توانیم قدرت تشخیص خود را در رسانه بالاتر ببریم.
شما چقدر در مورد سواد رسانه می دانید؟
آیا می خواهید سایه شوم شایعه را از زندگی خود دور کنید؟
فیلم آموزش شناخت شایعه را از لینک زیر دانلود کنید
⚠فیلم وبینار شکستن قفل های زودباوری⚠
1 دیدگاه
به گفتگوی ما بپیوندید و دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید.
از انتشار مطالب خوب و سعی در بالا بردن سطح آگاهی و کیفیت زندگی جامعه از شما تشکر میکنم.
به نظرم تفکر انتقادی اهمیت زیادی در زندگی ما داره که متاسفانه خیلی به اون بها داده نشده و خیلی از ما در اون ضعیف هستیم.
امیدوارم بتونم این تفکر رو هم در خودم و هم در فرزندان و اطرافیانم تقویت کنم.
با تشکر از شما و آرزوی موفقیت