چرا دچار توهم دانش می شویم؟

شاید اگر از مردم بپرسیم شما توهم دانش دارید یا خیر کسی نباشد که بگوید بله! من توهم دانش دارم!

حالا که به رفتار خودم در چند سال پیش دقت می کنم می بینم گاهی دچار این حالت می شدم و خودم از رفتار خودم آگاه نبودم.

بعضی وقت ها فکر می کردم در همه موضوعات اطلاعات کافی و بیشتر از دیگران دارم و باید هر جایی صحبت کنم.

و البته ویژگی اصلی توهم دانش، همین است که خود شخص به نوع رفتارش آگاه نیست وگرنه کسی دوست ندارد متوهم باشد!

برای اینکه شما هم خودتان را بهتر بشناسید لطفا تا انتهای این مطلب را بخوانید و فکر نکنید همه آن را بلد هستید!

توهم دانش چیست؟

از دیدگاه من توهم دانش دو سطح دارد.

در سطح اول و ساده تر آن حالتی است که ما مطمئن هستیم آنچه خوانده ایم یا دیده ایم ۱۰۰ درصد درست است.

اما سطح دوم آن کاملا پیشرفته تر و خطرات آن بیشتر است.

در این سطح ما فکر می کنیم خیلی بیشتر از چیزی را که یاد گرفته ایم بلد هستیم.

یعنی در تخمین دانش و مهارت خود درباره یک موضوع هم دچار اشتباه می شویم.

بنابراین ما دچار یک اعتماد به نفس کاذب خواهیم شد که رهایی از آن ساده نیست.

آیا توهم دانش یک موضوع علمی است؟

در سال ۱۹۹۸ میلادی آزمایشی توسط دو محقق به نام های دانیل سایمونز و دانیل لوین یک انجام شد.

این آزمایش که Door Study نام گرفت حول این موضوع بود که چطور ما در مشاهدات خود شک نمی کنیم.

داستان از این قرار بود که فردی برای پرسیدن نشانی به سمت شخصی تصادفی در خیابان می رفت.

در حین توضیح نشانی توسط آن فرد، دو نفر در حالی که یک در بزرگ را بر دوش داشتند از میان آنها عبور می کردند.

در همین هنگام نفر دیگری جایگزین فرد سوال کننده می شد. به طوریکه پاسخ دهنده متوجه این تغییر نشود.

نتیجه آزمایش جالب بود. هیچکس به تغییر فرد پرسشگر توجهی نکرد! همه به صحبت خود ادامه دادند!

در واقع افراد مطمئن بودند فردی که برای او توضیح می دهند تغییری نکرده است.

این آزمایش ساده نشان داد بعضی از ما تمایلی به شک کردن در مورد مشاهداتمان نداریم.

حتی اگر صدا و قیافه شخصی که کنارمان ایستاده تغییر کند ما بعید است به آنچه دیده ایم شک کنیم.

نشانه های توهم دانش چیست؟

خوب فکر کنید آیا اینگونه جملات را از دیگران شنیده اید یا خودتان به کار برده اید؟

من خودم می دانستم و نیازی به گفتن شما نبود

این مقاله هیچ چیزی برای من نداشت.

یک سمینار تکراری رفتم هیچ نکته ای نداشت.

کتاب ها تکراری شده اند. من ترجیح می دهم با علم روز دانشم را اضافه کنم.

نه! این درست نیست! آنها همه اشتباه می کنند!

شاید دیدن این صحنه در مهمانی ها تکراری باشد که وقتی صحبت از سیاست می شود همه صاحب نظر هستند.

یا زمانی که از عالی ترین سطح اقتصاد کشور صحبت می شود عده ای از دید خود راه حل های فوری و شفابخشی ارائه می دهند.

در همان زمان اگر موضوع، نحوه بازی یک تیم ورزشی باشد همه به عنوان متخصصین علم ورزش از اشتباهات مربیان و داوران می گویند.

واقعیت آن است که ما سعی می کنیم از همه چیز سر در بیاوریم و این باعث توهم دانش در ما می شود.

چیزی که استیون هاوکینگ دانشمند بزرگ معاصر آن را نقطه مقابل دانش و بدتر از نادانی می داند.

چه چیزهایی باعث توهم دانش در ما می شوند؟

۱- سیستم پاداش مغزی

روانشناسان و متخصصان علوم اعصاب، از وجود هورمونی در مغز به نام دوپامین حرف می زنند.

شاید نام هورمون دوپامین را با نام هورمون لذت شنیده باشید.

وقتی مغز ما دستور ترشح این هورمون را می دهد من و شما لذت می بریم.

در واقع مغز ما وقتی احساس می کند که در وضعیت شادی قرار خواهد گرفت دوپامین کنترل بدن را در دست می گیرد.

مثلا زمانی که به ما اطلاع می دهند جایزه ای را در بانک برنده شده ایم این هورمون ترشح می شود.

یا وقتی که در کنکور قبول می شویم یا مورد تشویق اطرافیان قرار می گیریم دوپامین باعث لذت ما می شود.

مغز ما می خواهد دائما با ترشح این هورمون ما شادتر باشیم بنابراین به دنبال دلیلی برای اینکار می گردد.

یکی از مهمترین دلایل مغز برای ترشج دوپامین، این است که ما چیزی را بلد باشیم یا حداقل حس کنیم که بلد هستیم.

یک لحظه تصور کنید با ماشین یکی از دوستان خود و همراه چند نفر دیگر به مسافرت می روید.

ناگهان در میان راه، ماشین خراب می شود و همه از تعمیر ماشین درمانده شده اند.

اما شما وارد عمل می شوید و با چند تست ساده مشکل ماشین را پیدا و آن را حل می کنید.

نگاه های تحسین برانگیز دیگران را روی خودتان حس می کنید که چقدر به شما حسادت می کنند.

در ادامه راه ممکن است از خودشان تعریف کنند که همیشه دوست داشته اند تعمیرات ماشین را یاد بگیرند ولی…

شما سرشار از حس شادی می شوید چون به خاطر دانستن یک مهارت هورمون دوپامین ترشح می شود.

هر وقت که چیزی را می دانیم یا مهارتی را بلد هستیم و آنرا انجام می دهیم سیستم پاداش مغزی فعال می شود.

ما تمایل داریم اینگونه فکر کنیم که همه چیز را می دانیم تا هورمون دوپامین ما را شاد و خوشحال کند.

وقتی افراد معتاد به ماده اعتیاد آور خود می رسند همین حس را تجربه می کنند.

فرقی نمی کند اعتیاد به مواد مخدر باشد یا اعتیاد به فضای مجازی و شبکه های اجتماعی.

به هر حال ما از احساس دانستن لذت می بریم و توهم دانش از این طریق در ما شکل می گیرد.

۲- اهمیت قضاوت دیگران

احتمالا از این جور افراد دیده اید! افرادی که معمولا صحبت دیگران را تکذیب می کنند و به نظرشان دیدگاه خودشان درست است!

این افراد شیفته آن هستند که در نگاه دیگران بسیار متفاوت، باهوش و متفکر به نظر برسند.

دوست دارند وقتی بحثی شکل می گیرد ناگهان وارد صحبت شده و عادت های مرسوم را زیر سوال ببرند.

در حقیقت آنها دوست دارند در نظر بقیه به عنوان فردی که بیشتر می داند شناخته شوند.

این افراد که نام آنها را “همه چیز دان” می گذارم معمولا شنونده های خوبی نیستند.

آنها تمایلی به مشورت با دیگران ندارند و می خواهند دانش و علم آنها جدیدتر و متفاوت تر جلوه کند.

توهم دانش در این افراد به این علت شکل می گیرد که معمولا کمتر برای دیدگاه های دیگران ارزش قائل هستند.

شاید در برخورد با افراد همه چیز دان بهتر باشد با لبحندی بدون تمسخر بگویید این هم دیدگاه جالبی است!

۳- فضای مجازی و شبکه های اجتماعی

تا صدسال پیش نامی از اینترنت و فضای محازی در لغت نامه ها نبود ولی الان پای ثابت همه زندگی هاست.

در هر خانه ای می توان یک وسیله که به اینترنت متصل باشد پیدا کرد.

عضوبت در شبکه های اجتماعی به صورت یک عادت پس از خریدن موبایل درآمده و به منبع اصلی اخبار تبدیل شده است.

شما با خواندن یک متن فلسقی در مورد اگزیستانسیالیسم فقط یک کلیک فاصله دارید.

دقیقا به همین اندازه شما به خواندن روش ساخت بمب اتم نزدیک هستید!

بنابراین دنیایی از اطلاعات و اخبار درست و نادرست و سالم و ناقص در دستان شماست.

آنقدر سرعت تولید اطلاعات بالاست که زمانی برای تجزیه و تحلیل و بررسی در مورد آنها باقی نمانده است.

در قرن جدید یکی از ویژگی های افراد متمایز با دیگران، قدرت آنها در کنترل ورودی اطلاعات و داشتن تفکر انتفادی است.

در تفکر انتقادی ما می پذیریم که هر اطلاعاتی که به ما می رسد نیازمند بررسی و راستی آزمایی است.

وقتی با خواندن یکی دو مطلب درباره تربیت فرزند و عضو شدن در کانال آن، فکر می کنیم نیازی به مشاور و کتاب نداریم.

یا وقتی با دنبال کردن صفحه اینستاگرام ترفندهای مذاکره و فروش، احساس می کنیم شرکت در کارگاه و همایش آموزشی بی ارزش است.

البته شاید بهتر باشد گناه شبکه های اجتماعی را با این تهمت پاک نکنیم!

مقصر اصلی توهم دانش ما هستیم که در انتخاب منبع درست یادگیری اشتباه می کنیم.

شاید بهتر باشد بیشتر به کنترل ورودی های ذهنمان بپردازیم و دست به انتخاب های بهتری بزنیم.

وجود هر کانال آموزشی یا مطلب و خبر در تلگرام یا اینستاگرام دلیلی برای درستی اطلاعات آن نیست.

این خرده اطلاعات، به نظر من مانند پفک هستند. دل آدم را سیر می کنند اما فایده ای برای من و شما ندارند.

چطور توهم دانش را درمان کنم؟

وقت آن رسیده که دارویی برای توهم دانش تجویز کنیم.

این داروها برای من بسیار خوب جواب داد. امیدوارم برای شما هم مفید و موثر باشد!

برای خداحافظی با توهم دانش حتما آموزش تصویری آن را

که در ۱۴۴ دقیقه برای اولین بار در ایران و جهان ساخته شده است ببینید.

۱- قبول کنید باورهای شما اصل نیستند

شاید بهتر باشد گاهی وفت ها باورهایی که در مورد مسائل مختلف داریم را دوباره بررسی کنیم.

ما اغلب فکر می کنیم باورهای ما و دانش ما، اصل و غیرقابل انکار هستند.

مثلا ممکن است باور ما این باشد که سرمایه گذاری روی طلا مطمئن ترین روش سرمایه گذاری است.

اما چند بار واقعا سعی کرده ایم تحلیل های فنی که این موضوع را رد می کنند بخوانیم؟

یا چند بار به این اندیشیده ایم که چه چیزی ارزشمند تر از طلا در زندگی داریم که قابل سرمایه گذاری است؟

این که باورهایی که در ما شکل گرفته اند را اصل ندانیم قدم اول دوری از توهم دانش است.

۲-دانش کافی نیست، مهارت پیدا کنید

برای آنکه مطمئن شوید چیزی را یاد گرفته اید باید ببینید چقدر انجام آن مهارت دارید.

مثلا ممکن است من در مورد اهمیت دانستن آداب معاشرت در فضای مجازی خوانده باشم.

آیا واقعا در عمل هم موارد نتیکت را رعایت می کنم؟

یا اینکه وقتی باید کاری را انجام دهم تمام دانشی را که آموخته ام فراموش می کتم؟

تبدیل دانش به مهارت تنها از طریق تمرین و تکرار به دست می آید.

شما برای آنکه توهم دانش را درمان کنید نیازمند آن هستید که عمل گراتر باشید.

در اینصورت نه تنها از توهم دانش دور می شوید بلکه اعتماد به نفس شما هم افزایش می یابد.

۳- همیشه موتور یادگیری خود را روشن نگه دارید

سعی کنید از هر اتفاق و از هر چیزی و از هر کسی بیاموزید.

این کاری بود که چند سال پیش تصمیم گرفتم انجام دهم و باعث رشد من شد.

وقتی شما تصمیم می گیرید از هر چیزی بیاموزید به صورت پیش فرض قبول کرده اید که همه چیز را نمی دانید.

مثالی است که می گوید ” همه چیز را همه کس داند “. یعنی همه دانش ها بین افراد مختلف پحش شده است.

حتی اگر کسی کار اشتباهی از نظر شما انجام می دهد به این بیاندیشید که چه تفکری باعث این رفتار می شود.

آیا اگر شما جای آن شخص بودید باز هم ممکن بود این گونه فکر و رفتار کنید؟

در حقیقت با دانستن ادراک ، شما می توانید همیشه یادگیرنده باشید و از توهم دانش دور بمانید.

دیدن فیلم ادراک، کلید جادویی ارتباط به شما در مورد آشنایی با مفهوم ادراک کمک خواهد کرد.

شاید بهترین سوالی که همیشه باید از خودمان بپرسیم این باشد:

آیا من دچار توهم دانش شده‌ام؟

برای خداحافظی با توهم دانش حتما آموزش تصویری آن را ببینید.

برای مشاهده دقایقی از این آموزش می توانید فیلم زیر را تماشا کنید: